درباره یزد

استان یزد با حدود 131575 کیلومتر مربع وسعت، چهارمین استان وسیع کشور است که در قسمت مرکزی فلات ایران در حاشیه ی دشت های کویر لوت قراردارد و بین عرض های 29 درجه و 52 دقیقه تا 33 درجه و27 دقیقه شمالی وطول 52 درجه و 55 دقیقه تا 56 درجه و 37 دقیقه شرقی واقع شده است.

استان یزد دارای ۱۱شهرستان (یزد، ابرکوه، اردکان، بافق،بهاباد، تفت، خاتم، صدوق، طبس، مهریز و میبد)، 23 شهر ، 20 بخش و 51 دهستان بوده با استان های سمنان از شمال غرب، اصفهان از غرب، فارس از جنوب غرب، خراسان جنوبی از شرق، خراسان رضوی از شمال شرق وکرمان از شرق وجنوب شرق همسایه است.

آب انبارها، بادگیرها، کوچه های آشتی کنان و آسیاب ها از مشخصه های این استان است.یزد به شهر « بادگیرها »معروف است.

از کوه های شاخص این استان می توان به شیرکوه، خرانق، هدش، سیاه کوه، معراجی، ساغند، هرات ومروست، ندوشن وبوستان اشاره کرد.

بهره برداری از سفره آب زیرزمینی از طریق قنات صورت می گیرد. از قنوات مهم استان، می توان به قنات اهرستان، دولت آباد، غیاث آباد و زارچ اشاره کرد.

متوسط بارندگی در سطح استان 108 میلی متر ، میانگین درجه حرارت حداقل 20- و حداکثر 47+ درجه سانتیگراد می باشد.

وجه تسمیه یزد

«یزد» واژه ای باستانی است که ریشه در «یشت» یا «یزت» و «یسن» به معنای ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و… دارد. به اعتقاد تعدادی از تاریخ نویسان دردوره ساسانیان، به فرمان یزد گرد اول در این محل، شهری به نام «یزدان گرد» بنا گردیده است. نام یزد از همین عنوان گرفته شده وبه معنای مقدس، فرخنده ودرخور آفرین است.

مورّخان یونانی،شهر کهن و باستانی را «ایساتیس» خوانده اند که احتمالاً بعد از ایجاد شهر کهن«کثه» پدید آمده است. پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به این آیین، به یزد لقب «دارالعباده» داده شد.

جمعیت، نژاد، زبان، دین

جمعیت استان یزد براساس سرشماری سال 1385، تعداد 983052 نفر است که از این تعداد، 785213 نفر را جمعیت شهری و 197839نفر راجمعیت روستایی تشکیل میدهد.

مردم استان یزد، ایرانی اصیل واز نژاد آریایی هستند و به دلیل موقعیت جغرافیایی وسوابق تاریخی استان، کمتر با نژادهای غیر ایرانی آمیخته اند. زبان مردم، فارسی با لهجه یزدی است.

دین مردم استان یزد، اسلام و مذهبشان شیعه جعفری است، اما اقلیّت های مذهبی هم در این استان زندگی می کنند که می توان از زرتشتیان، یهودیان و مسیحیان نام برد.

صنایع دستی استان یزد

پیشینه یزد که به دوران یزدگرد ساسانی می رسد، آکنده از تلاش پی گیر مردمانی پارسا وسخت کوش است که به رغم طبیعت گرم و خشک این دیار، کمرهمّت بسته اند تا به برکت پشتکار، خلاقیّت و ذوق هنری خدادادی، نام شهر و دیار خود را بلند آوازه گردانند.

صنایع دستی به بخشی از هنر و صنعت گفته می شود که با بهره برداری از مواد اولیه بومی و انجام کار اساسی به کمک دست و ابزارهای سنتی دستی انجام می پذیرد و منحصر به ساخت محصولاتی می شود که بیانگر ذوق هنری و خلاقیت فکری سازندگان آن می باشد. مهم ترین صنایع دستی در استان یزد عبارتند از: سرامیک و سفال، کاشی سازی، زیلوبافی، شعربافی، زرگری، ترمه بافی، پرده، قالی، قالیچه، گلیم، شمد، دستمال، کرباس، بقچه، لنگ، مخمل، زری، دارایی، چادرشب بافی، مرس ریزه جیم ، قناویز، دندانی، گیوه بافی، حصیر بافی، پتو و روفرشی، سفره، اجرامی، قلم‌زنی، شیشه‌گری، چرم‌سازی، موتابی و نمدمالی.

در میان صنایع دستی قالی بافی، ترمه بافی، زیلو بافی، ساخت سفال، سرامیک و کاشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شیرینی پزی در یزد سابقه طولانی دارد. در یزد شیرینی های سنتی مانند باقلوا، قطاب، لوز نارگیل، پشمک، نان برنجی و حاجی بادام و… تهیه می شود.

عمده صنایع دستی و ستنی استان یزد:

سرامیک و سفال: هنر سفال‌گری در استان یزد به ویژه در شهر میبد دارای طرح‌های ویژه‌ای است و از حال و هوای کویر نشأت گرفته است. در اصطلاح محلی به تولیدات سفال ”کواره“ می‌گویند. سفال و سرامیک میبد با نقش‌های اصیل «خورشید خاتم» و «مرغ و ماهی» شهرت فراوان دارد. «خورشید» سمبل آفتاب درخشان کویر، «مرغ» نماد گونه‌ای از گنجشکان نواحی کویری و «ماهی» کنایه از کم آبی این سرزمین است. طرح سرامیک میبد با نقش خورشید، مرغ و ماهی در نمایشگاه بین‌المللی مونیخ در سال 1971 میلادی (1350 هـ..ش) برنده مدال طلا شد و در سایر نمایشگاه‌ها با استقبال بازدیدکنندگان و تایید صاحب‌نظران روبه رو شد. کوزه‌ها و کاسه‌های ساخت استان یزد، به ویژه ساخته‌های شهر میبد از ظرافت و زیبایی خاصی برخوردارند و نمونه‌های آن در سفال‌های سایر نقاط ایران به چشم نمی‌خورد. کواره‌های ساخت میبد عبارتند از:سفال ساده بی لعاب، سفال لعاب دار، اشیای کاشی و سرامیک.

نحوه کار بدین شکل است که از خاک رسی با چسبندگی زیاد، گل مناسب تهیه کرده، آنرا به وسیله پا (در حال حاضر با دستگاه بال میل) ورز می دهند و آماده چرخ کاری می کنند و سپس آن را به اندازه های دلخواه گلوله می کنند و یا به اصطلاح چانه می کنند. برای اشیاء بزرگ از گل سفت تر و برای اشیاء کوچک از گل نرم تر استفاده می شود. پس از تهیه گل کار شکل دادن به آن با چرخ سفالگری آغاز می شود و وقتی شیی مورد نظر ساخته شده، آنرا در مقابل آفتاب می گذارند تا خشک شود و بعد از آن مراحل لعاب کاری و پخت دنبال میشود. نقوش سفالهای میبد بیشتر با رنگهای آبی، سبز، زرد و خطوط سیاه نقاشی می شود و از اصالت خاصی برخوردار است.

کاشی‌سازی: کاشی‌سازی عبارت از به کارگیری کاشی‌های زیبا و گوناگون سنتی در معماری بناها است. این هنر در استان یزد قدمتی هفت صد ساله دارد. هنرمندان ابتدا اشکال دل خواه کاشی را تهیه و سپس روی آن‌ها را نقاشی می‌کنند و بعد آن‌ها را لعاب داده و پخت می‌کنند.انواع کاشی این استان عبارت اند از: کاشی یزدی، کاشی کمک، کاشی شبکه، کاشی شش گوش، کاشی حاشیه، کاشی اکمند، کاشی هفت‌رنگ و کاشی جوک.

زیلوبافی (پلاس‌بافی): این دست‌بافته زیبا، خاص مناطق حاشیه کویری است. این فرش با نوع زندگی مردم منطقه تطابق دارد و بخشی از اعتقادات مذهبی، تاریخ، معماری، طبیعت و گویش مردم این نواحی نیز، بر تار و پود آن نقش بسته است. زیلوبافی در شهر میبد سابقه‌ای دیرینه دارد. برخی سابقه زیلوبافی در شهر میبد را به قرن هشتم هـ.ق و دوره ی مظفریان نسبت می‌دهند. نفیس‌ترین زیلوهای میبد، به قرن دوازدهم هـ.ق تعلق دارد و بر روی آن بیست‌وچهار سجاده طراحی شده است. در مجموع رنگ‌های آن با اندکی اختلاف،‌ یکسان و چشم‌نواز است. در حاشیه این زیلو، نام واقف و تاریخ 1188 هـ.ق نقش شده است. سه تخته زیلو در مسجد جامع «هفتادر» در عقدا وجود دارد که در نوع خود بی نظیر است. دوتخته آن بافته «حاجی باقر میبدی» در سال‌های 1070 و 1083 هـ. ق است و زیلوی فرسود دیگر، مربوط به سال 1023 هـ.ق است. از دیگر زیلوهای تاریخی میبد می توان به زیلوی آویخته مسجد امیرچقماق (مربوط به سال 1279 هـ.ق) و زیلوهای کهنه مسجد رکن‌آباد میبد اشاره کرد.

شعربافی: از مهم‌ترین صنایع دستی یزد، شعربافی و محصولات مختلف این صنعت است. شعربافی در ابتدا توسط زنان انجام می‌شد، اما رفته رفته این هنر به یک کار کارگاهی و مردانه تبدیل شد. تا چند سال پیش صدای کار دستگاه‌های شعربافی در بیشتر کوچه‌های یزد شنیده می‌شد. کارهای شعربافی متنوع و دست بافته‌های آن عبارتند از: ترمه، زری‌بافی، شمد، دستمال، مخمل، دارایی، چادرشب، قناویز و دندانی.

ترمه بافی

پارچه ترمه از لحاظ نقش و بافت و مواد اولیه متنوع است و از ابریشم و کرک نازک تولید می شود. شال چارقدی ، شال بندی، شال راه راه، شال یزدی ، شال کشمیری و … از انواع ترمه های تولیدی یزد است.

زری بافی

زری بافی سابقه ای قدیمی دارد. نمونه هایی از آن از دوران ساسانیان باقی مانده است. مراکز عمده تولید زری در زمانهای گذشته اصفهان ، ابیانه، یزد و کاشان بوده است. ماده اولیه در زری بافی ابریشم طبیعی است.

مخمل بافی

مخمل از نفیس ترین پارچه هایی است که در یزد به طور دست بافت نیز تولید می شود. این صنعت در استان یزد رواج دارد.

چادر شب

چادرشب بافی یا کاربافی، صنعتی است خانگی که در یزد ، اردکان و بخش زارچ معمول است. مواد اولیه آن نخ پنبه ای، نخ ویسکوز، مواد رنگی و نشاسته است.

سفره بافی

در اغلب مناطق روستایی یزد ، بافتن سفره رواج دارد که معمولاً مربع شکل و در اندازه 50در50 سانتی متر است. ماده اولیه این تولیدات نخ پنبه ای است.

شمد

شمد نوعی پارچه ابریشمی پنبه ای است که به عنوان روانداز استفاده می شود. در تهیه شمد از ابریشم مصنوعی به عنوان پود و از نخ پنبه ای به عنوان تار استفاده می شود.

زرگری: زرگری یکی از هنرهای دستی استان یزد است. زرگرها با طرح‌های بسیار زیبا از نقوش ساده هندسی و نمادین با تلفیق سنگ‌ها و گوهرهای قیمتی زیورهای بسیار متنوع برای زینت زنان و دختران می‌آفرینند.این زیورآلات شامل گوشواره، گردن بند و سینه‌ریز، دست بند، انگشتر، ‌حلقه و النگو است. در استان یزد سال‌ها است که راسته‌ای تحت عنوان راسته زرگرها در بازار خان ساخته شده است. از جمله ابزار زرگری که تا پنجاه سال پیش مورد استفاده بود و در حال حاضر منسوخ شده، می‌توان به ترازوهای مثقالی، بوته، کوره‌های گلی، انبر سرکج،‌ رجه با شیارهای کوچک و بزرگ، حدیده با سوراخ‌های متعدد در انواع یاقوتی و الماس اشاره کرد.

قالیبافی: قالیبافی، این صنعت و هنر والای همه مناطق ایران، در استان یزد نیز از اعتبار ویژه ای برخوردار است و همانند صنعت نساجی، از دیرباز در استان مذکور و بخصوص شهر یزد، جایگاه خاص خود را داشته است. از آنجا که صنعت قالیبافی ویژه زنان است و جایگاه آن در روستاها دامنه وسیعی را شامل می شود، در نتیجه در اقتصاد روستایی اهمیت فراوانی داشته و در معشیت خانواده نقش اساسی ایفا می کند. در گذشته های دور قالی بافان یزدی از طرحها و نقش های مختلفی مانند: هراتی، گل ماهی، کرمانی، سردار جنگل، بندی، شکارگاه و جوشقانی استفاده می کردند ولی امروزه بیشتر به طرح فرش های کاشان اکتفا می شود. درکارگاههای خانوادگی معمولاً یک دار قالیبافی نصب می شود که اکثراً محل سکونت بافندگان نیز می باشد، اما در کارگاههای بزرگ که تعداد آنها بسیار کم است، تعداد دارها متفاوت است. صنعت قالیبافی در سایر نقاط استان یزد نیز طی سالهای اخیر رواج پیدا کرده است به طور مثال قالیبافی در میبد تحت تأثیر نائین از چهل سال پیش آغاز شده و از رونق خوبی برخوردار است. در بافق، بهاباد، تفت، و روستاهای آن منطقه نیز طی بیست سال اخیر، صنعت فرش جایگاه خاصی یافته است.

گیوه دوزی :از گذشته های دور تهیه گیوه در استان یزد رایج بوده است. رویه گیوه توسط زنان در بخش های تفت، مهریز، نیز، هنزا، بهاباد و بغداد آباد بافته می شود. تخت کشی گیوه توسط مردان انجام می شود و سپس زنان برروی تخت آماده شده، رویه گیوه را می چینند. در استان یزد انواع مختلف گیوه بافته می شود که از نظر کیفیت و ظرافت با یکدیگر متفاوتند. مرغوبیت و ظرافت گیوه به رویه و تخت آن بستگی دارد. روستائیان بیشترین مصرف کنندگان گیوه هستند که با تغییرنوع زندگی و معیشت و به بازار آمدن رقیبان قوی تر، گیوه دوزی امروزه مورد مصرف فراوانی ندارد.

آهنگری سنتی: از روزگاران قدیم صنعت آهنگری در یزد رواج داشته است و صنعتگران رشته مذکور علاوه برکشاورزی و کارگری، اوقات بیکاری خود را به ساختن فرآورده های آهنی صرف می نمودند. مصنوعات مذکور شامل انواع چاقو، قیچی، کارد، قند چین و قپان می شده است. امروزه تنها در نواحی مهریز، ندوشن، عقلا، سخوید و خضرآباد صنعت آهنگری سنتی رایج است.

شهرستان یزد

شهرستان یزد دومین «شهرخشت خام » و «تاریخی» جهان است. وسعت این شهرستان که مرکز استان است 2491 کیلومتر مربع و شامل 2 بخش «مرکزی» و «زارچ» با شهرهای یزد، حمیدیا، شاهدیه، زارچ ودهستان های فجر ،فهرج، اله آباد و محمّد آباد است.

نامهای قدیم یزد، ایساتیس و کثه بوده و به «شهر بادگیرها» ، «شهر دوچرخه ها» و «دارالعباده» معروف است.

بافت تاریخی یزد با مساحت عرصه 743 ومساحت حریم 5000 هکتار وبیش از 6500 فضای قدیمی در ثبت آثار ملی قرار گرفته است.در این بافت، خانه های دوره ایلخانی همچون گذشته، مسکونی هستند واز این نظر این بافت تاریخی ،منحصر بفرد است.

شهر یزد در بین ایرانیان ، به شهر بادگیرها معروف است که در واقع ، بادگیرها سیستم تنفسی شهر محسوب می شوند ودر فضاهای مسکونی وقدیمی دیده می شوند. بادگیرها از چهار قسمت بدنه، قفسه، تیغه ها وسقف تشکیل شده اند.

از بناهای تاریخی یزد می توان به مسجد جامع کبیر، بقعه سیدرکن الدین، مسجد فُرط، مجموعه امیرچخماق، مسجد حظیره، مسجدملااسماعیل، شاهزاده فاضل، باغ دولت آباد، حمام خان، آتشکده، آب انبار شش بادگیری، خانه محمودی، خانه لاری ها، بازار و… اشاره کرد.

سوابق و پیشینه تاریخی یزد:

یزد یکی از سرزمینهای باستانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت 3 هزار سال می باشد. برخی از مورخین، بنای اولیه شهر یزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می دهند که وی زندانی ساخته و نام آنرا چنین نهاده است و به اعتقاد عده ای دیگر از تاریخ نویسان در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول در این محل شهری به نام «یزد گرد» بنا گردیده است. نام یزد از همین عنوان گرفته شده است و به معنای مقدس، فرخنده و در خور آفرین می‌باشد.

مورخین یونانی شهر کهن و باستانی را «ایساتیس» خوانده‌اند که احتمالاً بعد از ویرانی شهر کهن «کثه» پدید آمده است. پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به دین اسلام به یزد لقب «دارالعباده» داده شده است.

یزد به معنای پاک و مقدس و یزد گرد به معنای داده خدایی است. شهر یزد نیز به معنای شهر خدا و سرزمین مقدس است.

این ناحیه همواره در دوره هخامنشیان از راه‌های معتبر مؤسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است.

راهداری در یزد قدیم چندان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. در طی قرون متمادی آبادی‌های کوچک و بزرگ متعددی در این سرزمین پدید آمده و از میان رفته است. آنچه اینک سر افراز از میان ریگ‌های روان اعصار، مصون از رخدادهای مخرب تاریخی بر جا مانده، یادگارهای گویا از سرنوشت تاریخی این سرزمین و نشانگر فرهنگ و تمدن پر بار است. گرچه قدمت آبادی نشینی و تمدن در این سرزمین از هزاره جلگه‌های یزد تکوین یافته است، منابع مکتوب پیدایش را به عهد پیشدادیان نسبت داده‌اند.
استان یزد از سرزمین‌های قدیمی و تاریخی است و در میان ایالت‌های قدیمی و بزرگ پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته است. این سرزمین از معابر و گذرگاه‌های مهم در ادوار تاریخی محسوب می‌شده است.
این استان از درگیری‌ها و جنگ‌های سیاسی تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته است. از طرفی صعب العبور بودن راهها به همراه محدودیت منابع آبی و غیره مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومت‌های بزرگ و کوچک حاشیه و پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده است. با توجه و گواهی گرفتن از منابع تاریخی، آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار است. از مظاهر فرهنگ مادی و معنوی که مردم این خطه از خود به جای گذاشته‌اند و میراث تاریخی آنها در دوره‌های قدیمی به حساب آمده و نشانه‌هایی از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن دژهای بزرگ و عظیم و پناهگاه‌های متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهایی بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده‌ها و مزارها و… نشانگر فرهنگ و تمدن مردم چه قبل و چه بعد از دوره اسلامی بوده است.

این شهر از قرن پنجم رو به گسترش نهاد و اتابکان سهم به سزایی در آبادانی این شهر ایفا کردند. اکثر دانشمندان قرن هفتم و هشتم برای در امان ماندن از هجوم مغول این شهر را مرکز فعالیت خود قرار دادند.

تاریخچه شهر یزد را می‌توان به دو دوران پیش و پس از اسلام تقسیم نمود.

الف – دوره پیش از اسلام :

از تحولات تاریخی منطقه ی یزد در دوره ی پیش از اسلام اطلاعات دقیقی در دست نیست، ولی می‌توان به کشتار پیروان کیش مهرپرستی توسط اردشیر بابکان و به قدرت رسیدن مزدکیان در اواخر دوره ساسانیان که از مهم ترین حوادث این منطقه است، اشاره کرد.

در عصر هخامنشیان و ساسانیان، برای جلوگیری از هجوم اقوام چادرنشین به یزد، ناگزیر اقدام به احداث دژها، راهدار خانه ها و چاپار خانه های متعدد نمودند که علاوه بر عملکرد نظامی و تجاری از آن ها به عنوان رباط و بارانداز کاروان ها نیز استفاده می‌شد.

در این دوره زراعت، دامداری، نساجی و صنایع دستی در یزد رواج داشت و بازارهای مناسب برای مبادله ی کالا نیز به وجود آمده بود که از مهمترین آن ها می‌توان به مراکز خرانق، ندوشن و عقدا اشاره کرد.

از معروف ترین دژهای این دوره ی یزد می‌توان به ساعقد، توران پشت، اشکذر، بهاباد، انارک و اردان اشاره کرد. همچنین دژهای شهرهای میبد، فهرج، ابرقو، انار، هرات و مروست را نیز می‌توان نام برد.

شهر « ایساتیس » که بنای آن را به اسکندر نسبت می‌دهند، در زمان هخامنشیان نیز وجود داشته است، ولی اسکندر به نام « کثه » تغییر داد که در زبان یونانی به معنی زندان است و این جا محل نگهداری و اسارتگاه اسیران جنگی شد. شهر « کثه »در زمان ساسانیان هم آباد و پا بر جا بوده است. شهر یزد در این دوره دارای سه قسمت کهنه دژ، شارستان، بیرون شهر ( ربض ) بوده است.

ب – دوره پس از اسلام :

یزد در زمان عثمان به دست پسرش سعید فتح شد و دو قبیله از اعراب فاتح در آن اسکان یافتند. تا پایان دوره ی امویان، شهر یزد به دست اعراب اداره می‌شد. اعراب انواع مالیات و خراجی را که از مردم می‌گرفتند به مرکز خلافت می‌فرستادند. در زمان عباسیان، محمد زبعی از طرف ابومسلم، عهده دار حکومت یزد شد و در روزگاران آل بویه تا زمان عضد الدوله، یزد تابع ایالت پارس بود.

از قرن دوم تا چهارم هجری، همزمان با احیای دولت های ایرانی که باعث شد امنیت و آرامش نسبی در سرزمین ایران ایجاد شود، نیروهای تولیدی منطقه ی یزد از رشد و اعتلایی مناسب برخوردار شدند و احداث و حفر قنات و نهر آبیاری که منجر به توسعه ی اراضی کشاورزی و باغ ها شد، رواج یافت.

از یزد در زمان صفاریان، سامانیان و غزنویان اطلاعات تاریخی اندکی باقی مانده است، اما در قرنهای چهارم و پنجم، شهر یزد به تدریج آباد و بزرگ شد و قلمرو اصلی شهر از حدود شارستان به ربضها گسترش یافت و نام شهر « کثه » به تمامی ولایات یزد اطلاق شد.

دوران طلایی و شکوفایی یزد در زمان آل بویه و اتابکان بود. در این دوره مسجدها، مدارس، کتابخانه ها و یک حصار جدید با چهار دروازه بر گرد شارستان یزد احداث شد. بنای مدرسه ی دو منار و آرامگاه علاالدین کالنجار از بناهای مهم این زمان هستند که اولی به نام زندان اسکندر و دومی به نام دروازه ی امام مشهور است. روستای گرد فرامرز نیز از جمله روستاهایی است که در این دوره آباد شد.

اتابکان در سالهای 536 تا 718 هجری با وجود نابسامانی و هجوم طوایف بیگانه به کرمان، اصفهان و فارس، به آرامی حکومت کردند. در این دوره، یزد در مسیر جنوبی جادهی ابریشم قرار داشت و منسوجات مختلفی که مواد اولیه ی آن ها از نقاطی مانند استر آباد، گیلان و مرو می‌آمد، تولید می‌شد.

دوری از سرحدات استقرار حکومت آل بویه در اصفهان وفارس، رونق مبادلات و بازرگانی در قرار گرفتن یزد بر سر راه های تجاری و کاروان رو نواحی مرکزی و جنوبی ایران، موجبات رشد و تکامل شهر نشینی این منطقه را در این دوره فراهم آورد.

در زمان حمله ی مغول که با عصر سیاهی و شداید ایرانی ها آغاز شد، نواحی یزد نیز تحت تاثیرات منفی آن قرار گرفت. در پایان قرن هفتم بر اثر سیاست های مالیاتی ایلخانی مغول، کشاورزی منطقه را به رکود گذاشت و شهرها نیز از بازارهای اطراف محروم شدند، ولی یزد به علت موقعیت خاص ارتباطی از نظر بازرگانی همچنان رونق داشت. آل مظفر یکی از قدیمی ترین خاندان های ناحیه ی یزد بودند.

میدان امیرچخماق، باغ دولت آباد، زندان اسکندر (مدرسه ضیاییه)، آتشکده زرتشتیان، ساعت مارکار، برج و باروی شهر، خانه‌های قدیمی چون خانه لاری‌ها و خانه عرب‌ها و خانه مرتاض و خانه رسولیان و خانه ملک التجار و خانه محمودی و …، دخمه‌های زرتشتیان، حمام خان، بازارهای قدیمی چون بازار خان و بازار پنجه علی و …، آب انبارهای فراوان چون آب انبار شش بادگیری و رستم گیو و … و مسجد جامع یزد و بالاخره قلعه‌ها، کاروانسراها، تکیه‌ها، مساجد، پیرانگاه‌ها، قنات‌ها، کوچه‌ها، ساباط‌ها، حمام‌ها، و تمام سطح بافت تاریخی شهر یزد از اماکن دیدنی شهر است

مسجدجامع کبیر

درقرن 6.ق به دستور گردشاسب از نوادگان علاءالدوله کالنجار، ساخته شده وبنای اصلی مسجد کنونی از آثار «سیدرکن الدین محمدقاضی» است.هنر معماری بی نظیر ایرانی درگچ کاری، شبستان، صحن و مناره های برافراشته آن جلوه گر است. مسجد جامع یزد

بدون تردید مسجد جامع کبیر یزد یکی از شاهکارهای بدیع معماری مساجد ایران به شمار می آید که تزئینات زیبا و منحصر به فرد آن جلوه ای ستودنی به آن داده است. این بنا مشتمل بر یک ایوان رفیع، گنبدخانه، دو شبستان تابستانه در طرفین آن دو گرم خانه در ضلع شرقی و غربی و یک صحن بزرگ مستطیل شکل و دو پایاب است. مسجد جامع یزد

مسجد دارای شش ورودی است که در اضلاع مختلف بنا واقع شده اند. ورودی اصلی که در ضلع شرقی مسجد واقع شده دارای سردر رفیع و نیز کتیبه های کاشی معرق است و دو مناره نیز بر آن استوار گردیده. این سردر زیبا در زمان شاهرخ تیموری به بنا اضافه شده و بر آن تزئینات و کاشی معرق با نقوش گره چینی و اسلیمی کار شده است. بخش اعظم این آثار به مرور زمان تخریب شده بود در تعمیرات هیآت حامیان بازسازی می شود.

ورودی مذکور به یک هشتی (کریاس) با سقف گنبدی گشوده می شود که این فضا را می توان موزه کتیبه ها نامید زیرا که انواع کتیبه های سنگی و کاشی که بر وقفنامه و فرامین حکومتی در دوره های مختلف درج شده، منصوب است.

درب ضلع غربی بنا درست مقابل ورودی مذکور قرار گرفته و آن هم به یک هشتی گشوده می شود که نمای این درگاه با کاشی کاری جدید تزئین یافته است. ورودی دیگر مسجد در ضلع شمالی و درست روبروی ایوان قرار دارد. این ورودی متصل به یک کریاس است و سردر آن با کتیبه های قرآنی و تزئینات کاشی معرق جدید تزیین یافته است مسجد جامع یزد

ورودی شمال غربی دارای نمای ساده و بی پیرایه است که به یک دالان طویل گشوده می شود که این دالان به یکی از رواق های اطراف صحن متصل می گردد.

دو ورودی دیگر مسجد یکی در ضلع جنوب غربی واقع در شبستان غربی گنبدخانه و دیگری در شمال شرقی و در بخش قدیمی مسجد واقع شده که در حال حاضر هر دو مسدود است. صحن وسیع مسجد مستطیل شکل و به ابعاد 53 × 20 متر است و در وسط آن مهتابی بزرگی جهت اقامه نماز در فصول مناسب قرار گرفته است. دور تا دور صحن را رواق هایی با طاق های گشوده به آن دور می زند که علاوه بر ایجاد سرپناه و سایبان، زیبایی خاصی به فضای صحن داده و آن را از یکنواختی خارج می کند.

دو گرم خانه مسجد در ضلع شرقی و غربی صحن قرار دارند، گرم خانه شرقی به شبستان شازده معروف است و دارای 48 ستون مستطیل شکل با ازاره های پوشیده از کاشی های شش ضلعی و فیروزه ای رنگ است. در ضلع شرقی و غربی این گرم خانه شاه نشین هایی که در انتهای آن پنجره و نورگیرهایی تعبیه شده است. این شبستان همچنین دارای طاق های گنبدی سراسری است که در قسمت مرکزی شان نورگیرهایی سنگی هشت ضلعی قرار دارد. محراب این گرم خانه دارای دهانه گشاد با قوس های پنج و هفت کند و نیز نقوش مهری ظریف و زیبا است. گرم خانه ضلع شرقی کاملاً جدید و از احداث هیأت حامیان مسجد است. این گرم خانه نیز از نوع ستون دار بوده و محراب جدید آن با کاشی های خشتی و هفت رنگ تزئین یافته است.

در گوشه شمال شرقی صحن محوطه ای به ابعاد 3 × 5/2 متر با دیوار آجر چینی مشبک که به قرائت خانه موسوم بوده و در سمت قبله آن کتیبه محرابی از کاشی های مسدس آبی رنگ و به تاریخ 890 هجری نصب است. مسجد جامع یزد

زیباترین بخش بنا را ی توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضاهای پیرامون آن نامید. نمای ایوان رفیع با مجموعه ای از زیباترین تزیینات کاشی معرق و با نقوش اسلیمی و گیاهی و نیز گره چینی پوشانده شده این تزیینات همراه با آجرهای ضربی و نقوش معقلی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده اند که تحسین هر بیننده ای را بر می انگیزد.

در دو طرف دهانه ایوان ورودی غلام گردش ها و غرفه هایی است، که این غرفه ها در دو طبقه بوده و به یکدیگر متصل اند و فضای ایوان و گنبدخانه را دور زده و بر آن مشرف هستند. گنبدخانه مربع شکل یک دهانه گشاده مرکزی و داخل ایوان و دو گذرگاه طاق دار در طرفین آن دارد. این گذرگاه ها به غلام گردش های ایوان که روی آنها در قرن نهم غرفه هایی ساخته شده منتهی می گردد. دو شاه نشین دو طرف گنبدخانه، دارای نرده های پوشیده از کاشی مشبک بوده و در شاه نشین ضلع شرقی دو سنگ محرابی زیبا متعلق به قرن نهم نصب است. ازاره ایوان و گنبدخانه با کاشی های مسدس آبی رنگ پوشیده شده که در وسط هرکدام با ترنج های کاشی معرق تزیین شده است. دیواره بالای ازاره ها در غلافی از طرح های هزارباف مرکب از کاشی های بسیار کوچک که تشکیل نقوش نوشتاری می دهند پوشیده شده و بر دیواره های جنوبی و شمالی زیر گنبدخانه با خطوط کوفی بنایی تسبیحات اربعه و شهادتین اجرا گردیده است. مسجد جامع یزد

گنبد مسجد بر روی فیلپوش های بزرگی قرار گرفته که با مقرنس های مزّین به نقوش معقلی پوشیده شده اند. فاصله این فیلپوش ها نیز با کاربندی زیبایی که بر آنها با خطوط کوفی بنایی کلمات اللّه و محمد نقش بسته، کار شده است.

محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه یا مقصوره یک دهانه مستطیل عمیقی بوده که از دو طرف آنها معبرهای تنگ و کوتاهی به دو سوی گنبد خانه راه می یابد. این محراب زیبا مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر دو کاشی ستاره ای شکل منصوب در آن نام استادکار و تاریخ ساخت محراب (777 هجری) نقش بسته است.

در ضلع غربی و شرقی گنبدخانه دو شبستان یا تابستانه وجود دارد که غلام گردش هایی با طاق های متقاطع آنها را به مقصوره پیوند داده است. شبستان شرقی در سال 777 هجری به دستور شاه یحیی مظفری ساخته می شود و بوسیله یک غلام گردش با پنج دهانه تنگ که به سوی رواق شرقی باز می شود به گنبدخانه و ایوان متصل می گردد. این شبستان دارای محراب کم عمقی است که در رأس دارای مقرنس گچی بوده و کمی پایین تر از آن هشت قطعه قاب کاشی معرق به یک اندازه در کنار هم نصب شده است. یک کتیبه معرق نیز به ابعاد 108 × 58 سانتیمتر در پایین و در وسط محراب نصب است که بر آن جملات قرآنی و نقوش گل و گیاه با تکنیک کاشی معرق اجرا شده است.

شبستان غربی در قرن نهم توسط خواجه غیاث الدین عقیل ساخته شده ومشهور به شبستان غیاثیه است. از ویژگی های بارز این شبستان طاق های سراسری کوکبی و تویزه است که در اکثر بناهای تیموری شهر یزد دیده می شود. در ضلع شرقی این شبستان پنج اشکوبه دیده می شود که دارای نرده های گچی پوشیده از کاشی معرق هستند. محراب آن ساده و دارای مقرنس های گچی در نیم طاق آن است. مسجد جامع یزد

در ضلع جنوب غربی این فضا یکی از ورودی های مسجد واقع شده که با چهار پله به معبر باریکی متصل می گردد. این شبستان تابستانه دارای کف و ازاره آجری بوده و بدنه آن با اندود گچ پوشیده شده است و نور آن از نورگیرهای مشبک آجری که مابین تویزه ها قرار گرفته اند تعبیه می شود. همچنین مسجد دارای دو پایاب است که از یکی آب زارچ و از دیگری آب محمود آباد می گذشته ورود به این پایابها در ضلع شمالی و شرقی مسجد است. گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته، پیوسته بوده و بر آن نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن کلمه «الملک للّه» به خط کوفی تکرار شده است.

دو مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آنها از کف تا نوک آن 52 متر است دارای قطری در حدود 8 متر بوده و همانگونه که ذکر شد در دوره صفوی به بنا افزوده می گردد اما در سال 1313 فرو ریخته و دوباره تجدید بنا می گردد که یکی از مناره ها دارای پلکان دو طرفه است.

باغ دولت آباد

محمدتقی خان مشهوربه خان بزرگ که سلسه خان های یزد درزمان زندیه بود ابتدا، کاریزی بانام دولت آباد به وجود آورد وپس از آن، عمارت «باغ دولت آباد» رادرامتداد آن احداث کرد.این ساختمان، محل اقامت این حاکم مقتدر نیز بود

مجموعه امیر چخماق

امیرجلال الدین چقماق شامی دردوره تیموریان، ازطرف شاهرخ به حکومت یزد منصوب گردید وباکمک همسرش دراین مکان میدان گاهی، خانقاه، مسجد و…، ازهمه مهمتر مسجدامیرچقماق (مسجدجامع نو) رابنا نهاد. مجموعه امیر چخماق که یکی از شاخص ترین مجموعه‌های تاریخی شهر یزد محسوب می‌شود تقریباً در وسط بافت قدیمی شهر واقع شده و یکی از نقاط پر رفت و آمد و مهم یزد محسوب می‌شود. مجموعه امیر چخماق که یکی از شاخص ترین مجموعه‌های تاریخی شهر یزد محسوب می‌شود تقریباً در وسط بافت قدیمی شهر واقع شده و یکی از نقاط سوق الجیشی و مهم یزد محسوب می‌شود. این مجموعه با ارزش که نقطه خیابان‌های اصلی شهر است شامل مسجد، تکیه، بقعه ستی فاطمه، بازارچه حاجی قنبر، آب انبار ستی فاطمه، نخل و آب انبار تکیه امیر چخماق می‌باشد. این مجموعه از آثار قرن نهم هجری است که امیر جلال‌الدین چخماق از سرداران و امرای شاهرخ تیموری هنگامی که به حکومیت یزد رسید با همکاری همسر خود ستی فاطمه خاتون برای آبادانی، شهر آن را بنیان نهاد.بانیان در شمال مسجد، میدانی ایجاد کردند که هم اکنون پابرجاست و مرکز شهر یزد است. این میدان در عصر صفوی هم به همین نام شهرت داشت. در زمان شاه عباس برخی از این آثار احیاء شده است، از جمله چهار سوقی بر روی کاروانسرا ساخته شده است. اوایل قرن سیزدهم هجری میدان جلوی مسجد و سردر بازار تبدیل به حسینیه شده ‌است . البته آنچه مسلم است در آن زمان، این مکان نقش حسینیه را نداشته، چون ساخت چنین فضاهایی از زمان صفویه به بعد در ایران رواج پیدا کرده است.

مسجد میر چخماق با کاشی‌های معرق و طاق‌های مقرنس اثری است که از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قراردارد و به مسجد جامع نو نیز معروف است. در این مجموعه دو آب انبار به نام‌های ستی فاطمه و تکیه امیر چخماق (آب انبار حاجی قنبر) وجود دارد که آب انبار ستی فاطمه در کوچه شیخ اسداله در ضلع جنوبی میدان امیر چخماق قرار گرفته و مربوط به دوره صفویه است. در حالی که آب انبار تکیه امیر چخماق در حد فاصله تکیه و بازارچه حاجی قنبر واقع شده و احتمالاً قدمت آن نیز به دوره صفویه می‌رسد. این آب انبار در حال حاضر به عنوان موزه آب مورد استفاده قرار می‌گیرد

مجموعه خان

این مجموعه یکی از آثارمحمدتقی خان بافقی است.میدان خان با مغازه های اطراف خودراهی به بازار قیصریه، بازار مسجد ملااسماعیل دارد.که این مجموعه شامل حمام ومدرسه وبازار دارد

دخمه زرتشتیان

در پانزده کیلومتری جنوب شرقی یزد، بربلندای کوهی رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه، دو عمارت سنگی گرد برج مانند با فضای میان تهی قرار دارد که به دخمه یا دادگاه زرتشتیان مشهور است. در دامنه گوشه شمالی این کوه، تعدادی عمارت خشت و گلی، آجری، سنگی و یا ترکیبی از هر سه، مجهز به امکانات رفاهی زمان خود- معروف به خیله- دیده می شود. قدیمی ترین آثار این محوطه، خیله ها و دخمه های ضلع غربی است که به دوران صفویه تعلق دارند. دخمه محلی است که زرتشتیان از دیر باز تا حدود چهل سال پیش، اموات خود را طبق اصول، فرهنگ و آداب و سنن مذهبی خود و طی انجام مراسم ویژه در آن می نهادند تا طعمه کرکس های کوه های اطراف شوند. وسط فضای میان تهی دخمه چاهی وجود دارد که به “استودان” معروف است و استخوان های به جای مانده از اجساد را داخل آن می ریختند. پس از مدتی و طی مراسمی خاص، محوطه داخل دخمه جارو و ضد عفونی می شد و بار دیگر دخمه یادشده مورد استفاده قرار می گرفت. در حقیقت محوطه داخلی دخمه ها مانند گورستانی بود که چندین بار از آن استفاده می شد. از دیگر دخمه های این استان می توان به دخمه چم (روستای چم، شهرستان تفت)، دخمه فیروزآباد (شهرستان یزد) و دخمه اردکان اشاره کرد

آتشکده زرتشتیان

آتشی که درون این آتشکده می‌ سوزد بیش از ۱۵۰۰ سال است که روشن مانده‌است. این آتش فروزه‌ای است از آتش آتشکده کاریان در لارستان که به عقدای یزد آورده شد و نزدیک به ۷۰۰ سال در آنجا روشن نگه داشته شد و سپس در سال ۵۲۲ از عقدا به اردکان برده شد و نزدیک به ۳۰۰ سال نیز در اردکان یزد بود و در سال ۸۵۲ از اردکان به این شهر برده شد. نخست در محله‌ای به نام «خلف خان علی» در خانهٔ یکی از موبدان بزرگ به نام «موبد تیرانداز آذرگشسب» نگهداری می‌شد و در سال ۱۳۱۳ پس از ساخته شدن این آتشکده به درون آن برده شد.

ورود به این نیایشگاه همیشه برای نیایش‌کنندگان با آدابی همراه بوده‌است. از جمله پاکیزگی زنان و مردان. مردان باید برای ورود با کلاه سفید و زنان با روسری سفید و لباس رنگ روشن و بدون کفش وارد شوند. آتش مقدس درون مجمر بزرگی از جنس برنز است و شخصی به نام «هیربد» مسوول روشن نگه‌داشتن آن است. بازدیدکنندگان این آتشکده می‌توانند این آتش همیشه فروزان را از پشت دیوار شیشه‌ای ببینند

خانه لاریها

خانه لاریها از مجموعه بناهای تاریخی متعلق به دوران قاجاریه شامل شش باب خانه با فضاهای کاملاً معماری ویژه خانه‌های کویری می‌باشد.این خانه در سال 1286 قمری ساخته شده مالک آن حاج محمد ابراهیم لاری بوده است. سابقا بعنوان خانقاه نعمت اللهی از آن استفاده می‌شد. مساحت آن حدود 1700متر وزیر بنائی معادل 1200متر مربع را داراست. درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاقهای آئینه کاری و نقاشی شده آن یکی از نمونه‌های زیبا و عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم است.این مجموعه همجوار بناهای تاریخی چون مدرسه ضیائیه یا زندان اسکندر، بقعه سید گلسرخ و برج و با روی یزد است که جمعاً شش هزار متر مربع وسعت دارد خانه لاریها به شماره ثبتی ۱۸۳۷ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است.

رودخانه ها، چشمه ها، آبشارها

به دلیل جایگاه ویژه جغرافیایی استان یزد و نزدیکی با کویر و داشتن آب و هوای کویری و بارش اندک و منابع آب محدود، دشواری هایی در استان پدید آمده است که عمده ترین آن ها عدم گسترش کشاورزی استان است. نبود آب مناسب، بازتاب منفی زیادی بر مسایل دیگر استان نهاده که سبب فقر پوشش گیاهی، محدود بودن سطح زیر کشت و کاهش بازده است. کمی باران و بی نظمی در ریزش آن، موجب شده است که جز رودهای هرات و مروست، رودخانه دایمی دیگری در این منطقه جریان نداشته باشد. تنها جویبارهای فصلی پیرامون شیرکوه، جریان های موقتی هستند که در سطح استان دیده می شوند. رودهای استان یزد عبارتند از: آب سیده‏‏‏‎، پایین در‏‏‏‎، چاه متک‏‏‏‎، خرانق ‏‏‏‎، رحمت آباد‏‏‏‎، سفیدان‏‏‏‎، شور‏‏‏‎، شوراب‏‏‏‎، شور بافق‏‏‏‎، شور سیریز و کال هزار چیل.

آب های زیرزمینی استان یزد بیش تر از طریق کاریزها، چاه های ژرف و نیمه ژرف و در بعضی نواحی از چشمه ها تامین می شود. در فصل‌های پر باران، آب‌ چشمه‌ی غربال‌بیز از دامنه کوه جاری می‌شود. ماهی‌هایی که همراه با این آب از کوه بیرون می‌آیند، از نوع ماهی کور هستند و مردم معتقدند که این ماهی‌ها در طول قرن‌ها در زیر زمین و داخل کوه تولید مثل کرده و پرورش می‌یابند؛ این ماهی‌ها به دلیل آن که در معرض نور خورشید قرار نداشتند رنگی روشن دارند. ماهی‌های کور منبع غذایی پرنده‌های ماهی‌خواری هستند که در فصل کوچ، از طرف بخش‌های شمالی به سمت جنوب مهاجرت می‌کنند. این مساله‌ یکی از جاذبه‌های طبیعی منطقه است؛ چراکه هیچ‌کس انتظار ندارد در استان یزد که منطقه‌ای کویری است، مرغ ماهی‌خوار دیده شود.

کمبود شبکه آب های روان از دیرباز مردم یزد را به کاوش منابع آب واداشته و سبب کندن کاریزها و چاه های بسیاری در این سرزمین شده است. چنان که مقنی های سخت کوش یزدی از نظر کندن کاریز، از شهرت ویژه ای برخوردار هستند. در گذشته بیش تر آب آشامیدنی استان، از طریق چاه هایی به ژرفای 20 تا 50 متر تامین می شده که با چرخ چاه و به کمک نیروی حیوانات یا انسان به دست می آمده است. از آب کاریزهایی که از پیرامون به شهرهای استان می رسید نیز استفاده می شده است. در زمستان که کشاورزان به آب کم تری برای آبیاری زمین های خود نیاز داشتند، مردم شهر آب کاریز ها را در آب انبار ها ذخیره می کردند تا در تابستان از آن استفاده کنند. این آب انبارها باعث جذب جمعیت به شهرها می شدند و نقش ویژه ای در گسترش شهرها داشته اند.

بزرگ ترین آب زیرزمینی استان یزد سفره آبی دشت یزد – اردکان است که آب مورد استفاده کشاورزی و صنعت را تامین می کند. بهره برداری از این ناحیه از طریق چاه ها و کاریزها صورت می گیرد. ژرفای این سفره زیاد است و تا کنون 250 متر آن از طریق حفاری درست شده و احتمال دارد تا ژرفای 400 متری در محور اصلی دشت ادامه داشته باشد.

قنات اهرستان (نهر شاه‌جوی)یزد

در سی کیلومتری جنوب باختری شهر یزد، در دره‌ای به عرض تقریبی یک و نیم کیلومتر، شش رشته قنات به نام‌های «وقف‌آباد»، «رییس‌الدینی»، «میرزایی»، «روشن‌آباد»، «نهر خیلی» و «خواجه غیاث» حفر شده که عمق مادر چاه آن‌ها بین 28 تا 68 متر متفاوت است. آب این قنات‌ها به شهرستان یزد و آبادی‌های «اهرستان»، «خیرآباد» و «عیش‌آباد» می‌رسد. آب این قنات‌ها، در نزدیکی روستای «اسلامیه» به هم پیوسته و در یک کانال مشترک زیرزمینی به نام «شاه‌جوی» به سمت شهرستان تفت هدایت شده و پس از عبور از تفت به سمت شهرستان یزد جریان می‌‌یابد و در باغ «خان» وارد یک مقسم می‌شود. در گذشته این قنات در مسیر خود هفده آسیاب آبی را می‌چرخاند.قنات وقف‌آباد حدود هفت صدسال پیش توسط «سیدرکن‌الدین» یکی از علمای مشهور زمان، حفر شد. این شش قنات هم چنان فعالند.

قنات غیاث‌آباد پشت کوه یزد

مظهر این قنات در یک طرف کوه، مزارع و باغ های در سمت دیگر کوه قرار دارند و یک تونل زیرزمینی به طول سیصد و پنجاه تا چهارصد متر آب را به این سوی کوه می‌رساند. عمر قنات طبق سنگ‌نوشته دهانه آن هزار سال و هم چنان فعال است. بدین ترتیب انتقال سنگ‌ها و صخره‌ها در طول تونل چهارصدمتری، آن هم در هزار سال پیش، کار دشواری بوده و حفر آن، باید در زمانی طولانی صورت گرفته باشد. این قنات تا پنج سال پیش یک آسیاب آبی را می‌چرخاند.

چشمه غربالبیز یزد

در اطراف این چشمه‌ آثار تاریخی متعدد مانند سفال، مفرغ، مجسمه و … در اطراف آن به دست آمده است. این چشمه از دامن کوه «مذوار»می‌جوشد و در کتاب‌های تاریخی یزد از آن یاد شده است. این چشمه زیبا و تماشایی به ویژه در فصل بهار مشتاقان بسیاری را به دیدار خود می‌کشاند و یکی از گردشگاه های مردم است.

معرفی برج های استان یزد

معرفی تاسیسات حکومتی استان یزد

معرفی زیارتگاه های زرتشتیان استان یزد

معرفی بقعه های استان یزد

معرفی امامزاده های استان یزد

معرفی مساجد تاریخی استان یزد

معرفی آب انبارها ، آسیاب هاو یخچال های استان یزد

معرفی کاروانسراهای استان یزد

فرهنگ و گویش استان یزد

استان یزد از سرزمینهای قدیمی و تاریخی است و در میان ایالتهای قدیمی و بزرگ پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته است. این سرزمین از معابر و گذرگاههای مهم در ادوار تاریخی محسوب می شده است. این استان از درگیریها و جنگهای سیاسی تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته است. از طرفی صعب العبور بودن راهها به همراه محدودیت منابع آبی و غیره مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومتهای بزرگ و کوچک حاشیه و پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده است. با توجه و گواهی گرفتن از منابع تاریخی آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار است. از مظاهر فرهنگ مادی و معنوی که مردم این خطه از خود یه جای گذاشته اند و میراث تاریخی آنها در دوره های قدیمی به حساب آمده و نشانه هایی از مهر و آناهیتا ، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن دژهای بزرگ و عظیم و پناهگاههای متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهای بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده ها و مزارها و …نشانگر فرهنگ و تمدن مردم چه قبل و چه بعد از دوره اسلامی بوده است.

مردم یزد به زبان فارسی رایج با پاره ای ویژ گیهای گویشی سخن می گویند و بسیاری از واژه ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده اند. در استان یزد برخی ویژگیهای گویشی میان شهرستانها ی مختلف محسوس است. معتقدی به آیین زرتشتی در میان خود هنوز به زبان تیاک نشان سخن می گوید و بویژه مراسم مدهبی خود را با این زبان انجام می دهند.

مراسم مذهبی

الف) جشن و سرورهای خصوصی و عمومی :

اکثریت قریب به اتفاق مردم استان یزد پیرو دین اسلام و شیعه دوازده امامی هستند به همین دلیل مجموعه مراسم تحت تأثیر رفتارها و کنشهای فرهنگی اسلامی و ملی صورت می‌گیرد. مراسم عروسی، اعیاد ملی و مذهبی نظیر عید نوروز، عید فطر، عید غدیرخم، عید مبعث و سالروز تولد پیامر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) به ویژه نیمه شعبان (سالروز تولد دوازدهمین امام یعنی امام مهدی (عج) به طرزی باشکوه و مفصل برگزار می‌شود.

مراسم مروبط به جشنها و اعیاد زرتشتیان نیز از جذابیت خاصی برخوردار است. مراسم عروسی و همسر گزینی طی مراحلی صورت می‌گیرد.خواستگاری، وکیل‌‌پرسان، گواه‌گیران، عروس‌کشان و پاتختی از جمله این مراحل است. جشنهای ماهانه (برابر شدن نام روز با نام ماه مثلاً روز فروردین با ماه فروردین) – جشنهای فصلی موسوم به گاهنبارها، نوروز جمشیدی و مراسم پنج روز پایان سال، روز تولد آشو زرتشت پیامبر ایران و باستان (روز خرداد از ماه فروردین مصادف به ششم فروردین) و جشن سده یا جشن بزرگداشت آتش اهورا مزدا منصوب به هوشنگ پادشاه پیشدادی در روز دهم بهمن ماه از مهمترین مراسم شادی هستند که از سوی زرتشتیان باشکوه خاصی برگزار می‌شود.

مراسم عید پسح یهودیان به مدت هشت روز به مناسبت نجات قوم بنی‌اسرائیل توسط حضرت موسی (ع) در کنیسه «هاداش» یزد از طرف اقلیت بسیار کوچک یهودی برگزار می‌شود .

ب) سوگ و عزاداریهای عمومی و خصوصی :

مراسم (نخل برداری) که از قدیم‌الایام دز یزد موسوم بوده است جذابیت خاصی دارد.

نخل به عنوان تابوت سومین امام یعنی امام حسین (ع) شناخته می‌شود. نخل، چوب بستی عظیم به شکل برگ درخت است که شباهتی به برگ خرما ندارد. نخل با پارچه سیاه سر تا پا سیاه‌پوش می‌شود و صدها شمشیر، قمه و خنجر برهنه با تزئینات خاصی مانند: آئینه‌ها، میوه‌ها، پولکها، منگله‌ها، دستمال‌های ابریشمی رنگی بر دو طرف بدنه نخل بسته می‌شود. در دهه اول ماه محرم و یا در دهه آخر ماه صفر (دو ماه خاص عزاداری شیعیان) نخل توسط مردم عزادار مانند کشتی به حرکت درمی‌اید و سه دور گرد میدان محل نخل می‌چرخد و آنگاه آرام ـ آرام به درون آشیانه خود باز می‌گردد همراه با چنین مراسمی، روضه خوانی، سینه‌زنی و عزاداری انجام می‌شود.

شرایط اقلیمی

استان یزد از نظر پستی و بلندی دارای تنوع است. از حدود 850 متر از سطح دریای آزاد تا 4055 متر (شیرکوه) تغییر می کند. مقدار متوسط بارندگی سالانه بین 50 تا 100 میلیمتر می باشد. نوسان درجه حرارت در زمستان و تابستان و حتی در شب و روز بسیار زیاد است. حداکثر حرارت 45 درجه سانتیگراد بالای صفر و حداقل 20 درجه سانتیگراد زیر صفر متغیر است. میانگین روزانه دما برای تمام سال بین 9/11 تا 7/20 درجه سانتیگراد متغیر است. محدوده استان یزد جزئی از فلات مرکزی ایران است که کویرهای ایران نیز عمدتا در این فلات جای دارند. بخش بزرگی از مساحت محدوده استان را قسمتهایی از کویرهای مختلف پوشانده است. جمعیت استان معادل 750769 نفر می باشد.

مشاهیر استان یزد

ابوالفضل رشید الدین میبدی :

مترجم و مفسر نامدار و صاحب سبک نیمه اول قرن ششم هجری و صاحب تفسیر مشهور کشف الاسرار و عده الابرار با ترجمه و تفسیر عارفانه به زبان شیوای پارسی .

شرف الدین علی یزدی :

مورخ ، شاعر، نویسنده و ریاضیدان معاصر امیر تیمور گورگانی ، متوفی به سال 850 هجری شمسی صاحب اثر صفوی و صاحب دیوانی مشتمل بر قصاید ، غزلیات ، رباعیات ، و سه مثنوی خلد برین ، فرهاد و شیرین و ناظر و منظور است . لطافت و سوزناکی اشعار وحشی در ادبیات فارسی شهره خاص و عام است.

آیت الله حاج شیخ عبد الکریم حائری میبدی:

شخصیت بلند آوازه جهان شیعه در دوقرن اخیر، بنیانگذار حوزه علمیه قم ،استاد عالیقدر حضرت امام خمینی (ره) و بسیاری از مراجع و اندیشمندان اسلامی معاصر است . وی به سال 1276 هجری در مهرجرد میبد متولد شد و به سال 1355 هجری قمری در قم دیده از جهان فروبست.

میرزا محمد فرخی یزدی :

شاعر ، روزنامه نگار و سیاستمدار آزاده قرن گذشته و قرن اخیر متولد 1264 هجری شمسی ، بنیانگذار روزنامه طوفان .وی یکی از بی پروا ترین شعرای تاریخ معاصر و بلکه تاریخ یران است ظلم ستیزی و داستان مبارزات و تبعیدها و شکنجه های وی به سبب مبارزه با دستگاه جبارپهلوی معروف است و بر همین آرمان نیز به سال 1318 هجری شمسی در زندان به قتل رسید.

آیت الله حاج شیخ غلامرضا فقیه خراسانی :

متولد 1295 از بزرگان و علمای یزد بوده که قبل از حضرت آیت الله صدوقی زعامت اهالی یزد را بعهده داشته و در زهد و تقوی زبانزد خاص و عام بوده است.

محمد علی ریاضی :

متولد سال 1290 هجری شمسی شاعر معروف معاصر و ملک الشعرای آستان حضرت معصومه (س)
به غیر از نامبردگان فوق از صدها چهره مشهور دیگر در علوم مختلف دینی، ریاضی ، انسانی، پزشکی و نام آوران عرصه های مختلف هنر و معماری و ادبیات نیز می توان یاد بزرگانی از جمله حضرت آیت ا… خاتمی پدر بزرگوار جناب حجت الاسلام سید محمد خاتمی . را به نیکی برد